Bruggeling Toon Duyck, alias Professeur VélO, herschrijft de geschiedenis van het wielrennen. Hij ontdekte dat er al in 1870 een wielerkoers was in Brugge en dat Guido Gezelle vol afgunst keek naar vrouwen op ‘hoerenmachines’. De priester-dichter mocht van Rome zelf niet fietsen…
“Wist je dat de allereerste vergadering in het Provinciaal Hof op de Markt in Brugge in 1893 ging over het roekeloze gedrag van ‘vélocipèdes’ die zonder remmen en bellen op de voetpaden fietsten? Er is niets veranderd, want nu rijden fietsers met 40 kilometer per uur toeristen omver in de Katelijnestraat”, glimlacht Bruggeling Toon Duyck (71). Op zaterdag 9 november om 19 uur zal Professeur VélO tijdens een conference in de toneelzaal van Sint-Kruis een nieuwe kijk op het ontstaan van de fiets uit de doeken doen.
U hebt nieuwe feiten ontdekt?
“Inderdaad. Tot nu toe had zelfs het wielermuseum in Roeselare weinig documenten die het bestaan van de fiets en van wielerwedstrijden in Vlaanderen voor 1900 bewijzen. Ik ben in het bezit geraakt van een tweetalige affiche, die in Brugge aangeplakt werd. Ze kondigt ‘de kampstrijd voor trapwagens’ op zondag 21 augustus 1870 aan. Die wielerwedstrijd vond plaats tussen de Ezelpoort en Dampoort. Die koers ging gepaard met een ‘stoelstart’: de deelnemers hadden bij het vertrek een voet op de trappers en een voet op een stoel.”
U weerlegt ook dat de fiets ontstaan is voor de landbouw, ter vervanging van het paard tijdens de aardappelziekte en de hongersnood van 1870…
“Onder het koorgestoelte van de Sint-Salvatorskathedraal is een looprekje op drie wielen uit 1430 aangetroffen. De geestelijken gebruikten deze ‘misericorde’ om leunend hun gezang ten hemel te sturen. De rijken bootsten dit kinderspeelgoed na. Loopfietsen met en zonder stuur waren te lomp om als vervoermiddel in de landbouw te dienen.”
“Guido Gezelle noemde fietsen hoerenmachines”
“De Fransman Pierre Michaux en zijn zoon Ernest gaan er prat op de uitvinders van het pedaal te zijn in de jaren 1850-’60. Ze stelden hun uitvinding voor op de wereldexpo van 1867. De eerste wielerkoers ter wereld vond een jaartje later plaats in Parijs.”
“Een fiets kostte toen 800 euro, dat was een derde van de prijs van een huis. Enkel de rijken konden zoiets betalen. Vanwege de Duits-Franse oorlog in 1870 riskeerde de Belgische bourgeoisie het niet om naar Parijs te gaan voor de aankoop van een ‘vélocipède’.”
“Bijgevolg werden bij ons trapwagens vervaardigd en wielerwedstrijden georganiseerd in Veurne, Gent, Blankenberge, Roeselare en Brugge. Vrij snel ontstond er in Vlaanderen een wielergekte. De eerste sponsor van een koers was baron van Zuylen: die financierde een wielerwedstrijd in Blankenberge op de dijk.”
U hebt zelf een replica van de allereerste fiets met pedalen…
“De Parijse familie Michaux kreeg het patent voor het eerste pedaal. Maar de Schotse smid Kirkpatrick Macmillan vervaardigde al in 1839 een pedaalfiets. Hij kreeg zelfs een boete omdat hij in Glasgow een voetganger omverreed. Zijn fiets had geen remmen en erg primitieve ijzeren wielen.”
“Met die replica heb ik al vier werelduurrecords verpulverd: langs de Oostendse Vaart reed ik hiermee in één uur 18,3 kilometer. Maar ik gebruikte hiervoor een chronometer uit de 19de eeuw. Bijgevolg staat mijn werelduurrecord op losse wielen ter discussie…”
Brugges bekendste priester-dichter kon in zijn geschriften niet zwijgen over uw passie.
“Guido Gezelle mocht van Rome zelf niet fietsen. Pas vanaf het jaar 1900 was het priesters toegestaan om dat te doen. Maar hij observeerde de Brugse vrouwen die het wel deden. De clerus omschreef die tweewielers neerbuigend als ‘hoerenmachines’. In zijn tijdschrift ‘t Jaar ‘70 noemde Gezelle de wielrijders ‘beslagmakers op een groot schaereslypwiel’.”
“Vroeger reden de fietsers links in Brugge”
“ Het woord ‘fiets’ bestond nog niet. Ze hadden het in Vlaanderen over ‘trapwagens’ en ‘vélocipèdes’. Gezelle was naarstig op zoek naar een betere benaming. Hij lanceerde op een taalcongres in Leuven ‘schrijwiel’, maar dat woord verstofte en werd ‘wieler’.”
“De ‘dikke’ Van Dale vermeldde al in 1871 ‘fiets’. De Leidse hoogleraar Matthias de Vries riep op om het verwerpelijke ‘vloospeet’ te vervangen door ‘fiets’. Maar dat Nederlandse woord raakte Sluis niet voorbij, pas rond 1900 vond het eindelijk weerklank in Vlaanderen. Het woord is dertig jaar lang blijven haperen aan de grens, omdat wij Frans spraken.”
Reden de fietsers in het begin in Brugge links van de straat?
“Net als in Leuven. Een Brugse politieverordening uit 1893 bewijst dit en de huidige rijrichting van de Spiegelrei en de Spinolarei, links van de Reie, herinnert daar nog aan. Pas in 1899 is de rijrichting veranderd door de aanleg van het eerste fietspad tussen Brussel en Leuven, om te vermijden dat fietsers zouden botsen.”
U vermeldt ook Leopold II…
“Hij paradeerde op de dijk van Oostende op een ‘hoge bi’. Het rubber dat in zijn privédomein Congo goedkoop geproduceerd werd, werd met veel winst gebruikt voor fietsbanden. Moto’s en auto’s bestonden nog niet.”
Wie is Toon Duyck?
Geboren op 24 augustus 1953 in Brugge. Getrouwd met Anne Formesyn. Heeft drie kinderen en vijf kleinkinderen. Woont in Assebroek.
Loopbaan
Studeerde Latijn-Grieks aan OLVA en volgde de sportschool in Meulebeke. Regentaat lichamelijke opvoeding aan de rijksnormaalschool in Brugge. Was 40 jaar leraar in Haverlo.
Vrije tijd
Was stuntman te paard onder andere als De Rode Ridder en productieleider van de Nacht van het Paard. Fietsen en oudheidkunde.
The post “Brugge had al een wielerkoers in 1870”: Toon ‘Professeur Vélo’ Duyck herschrijft wielergeschiedenis in conference is provided by KW.be.
